Medically Assisted Reproduction: Towards a common European legislation?

This volume contains all the lectures presented at an International Conference organized by the Faculty of Law and the Faculty of Health Sciences of Aristotle University of Thessaloniki (Research Program ARISTEIA II – EXCELLENCE sponsored by the Greek Secretariat for Research and Technology and the EU) in cooperation with the Society for the Study of Medical Law and Bioethics. The Conference was held on the 24th and the 25th of April 2015 at the Piraeus Bank Conference Centre (12-14 Katouni St, Thessaloniki). Internationally acclaimed jurists, doctors, as well as experts in bioethics and the operation of Medically Assisted Reproduction (MAR) Units from Belgium, France, Germany, Greece, United Kingdom, Italy and Sweden participated in the Conference. This Conference was the continuation of a previous one, which was held in December 2014, and dealt with the complex legal, ethical, social and medical issues that arise from assisted reproduction, including the donor’s anonymity, surrogacy, post mortem fertilization, access to MAR for homosexuals or single persons, preimplantation diagnosis or sex-selection in an interdisciplinary approach. This second Conference focused on the dissemination and further elaboration of the proposals for a common European legislation on the issues of medically assisted reproduction, which were formulated through the Research Program. These proposals aim at guaranteeing safety and equal opportunities to access to assisted reproduction methods and at the same time to safeguard thousands of children that are born every year through the application of these methods. Video footage from all the lectures and the associated discussions are available at: repro.law.auth.gr.

Medically Assisted Reproduction: Towards a common European legislation?

Στο παρόν τεύχος περιλαμβάνονται οι εισηγήσεις που παρουσιάστηκαν σε Διεθνές Συνέδριο, το οποίο οργανώθηκε από τη Νομική Σχολή και το Τμήμα Ιατρικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (στο πλαίσιο προγράμματος ΑΡΙΣΤΕΙΑ ΙΙ, που συγχρηματοδοτείται από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας και την Ευρωπαϊκή Ένωση), σε συνεργασία με τον Όμιλο Μελέτης Ιατρικού Δικαίου και Βιοηθικής. Το Συνέδριο πραγματοποιήθηκε από τις 24 ως τις 25 Απριλίου 2015, στο Συνεδριακό Κέντρο της Τράπεζας Πειραιώς (Κατούνη 12-14), στη Θεσσαλονίκη. Συμμετείχαν διακεκριμένοι νομικοί και γιατροί, καθώς και ειδικοί σε θέματα βιοηθικής και λειτουργίας μονάδων ιατρικά υποβοηθούμενης αναπαραγωγής από το Βέλγιο, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ελλάδα, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ιταλία και τη Σουηδία. Το συνέδριο αυτό αποτελούσε συνέχεια προηγούμενης διοργάνωσης, που είχε πραγματοποιηθεί το Δεκέμβριο του 2014, όπου, με διεπιστημονικό τρόπο, αναδείχθηκαν ιδιαίτερα πολύπλοκα νομικά, ηθικά, κοινωνικά και ιατρικά προβλήματα που έχει προκαλέσει η εφαρμογή των μεθόδων της ιατρικά υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, όπως η ανωνυμία των δοτών γεννητικού υλικού, η μεταθανάτια γονιμοποίηση, η παρένθετη μητρότητα, η πρόσβαση ομόφυλων ζευγαριών ή μοναχικών ατόμων σε μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, η προεμφυτευτική διάγνωση ή η επιλογή φύλου. Στόχος του δεύτερου συνεδρίου ήταν να παρουσιαστούν σε μια πρώτη μορφή και να συζητηθούν οι προτάσεις που συνέταξε η ερευνητική ομάδα για τη χάραξη μιας ενιαίας ευρωπαϊκής πολιτικής στο χώρο της ιατρικά υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, ώστε να διαμορφωθεί για τους ευρωπαίους πολίτες ένας χώρος ασφαλούς και ισότιμης πρόσβασης στην αναπαραγωγική τεχνολογία και ταυτόχρονα ένας χώρος φιλόξενος για τα χιλιάδες παιδιά που γεννιούνται κάθε χρόνο με μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Το σύνολο των εισηγήσεων καθώς και η συζήτηση που πραγματοποιήθηκε έχουν αναρτηθεί στον ιστότοπο: repro.law.auth.gr.

Assisted reproduction in Europe: Social, ethical and legal issues

This edition includes papers presented to the International Conference, held on 11-13 December 2014, in Thessaloniki (Piraeus Bank Conference Centre 12-14 Katouni St). The conference was organized by the Faculty of Law and the Medical School of the Aristotle University of Thessaloniki (Research Program ARISTEIA II – EXCELLENCE funded by the General Secretariat for Research and Technology and the European Union) in cooperation with the Society for the Study of Medical Law and Bioethics. The list of attendees included well-known jurists, doctors, psychologists, sociologists, Anthropology professors and Economists, as well as experts on human reproduction and embryology. A focal point of the conference was the discussion and the exchange of views on particularly complex legal, social and medical problems related to the application of the methods of medically assisted reproduction, following an interdisciplinary approach. Many issues were addressed in the Conference: the donor’s anonymity, or the offspring’s right to discover their origins, the legalization of post mortem fertilization or surrogacy and under what conditions, if a single unwed person or homosexual may have access to the methods of medically assisted reproduction, if the application of these methods in one country may result in kinship establishment in another country which prohibits the use of these methods. All lectures and the discussion during the Conference are available in video on the website: repro.law.auth.gr.

Assisted reproduction in Europe: Social, ethical and legal issues

Στο παρόν τεύχος περιλαμβάνονται οι εισηγήσεις που παρουσιάστηκαν σε Διεθνές Συνέδριο, το οποίο οργανώθηκε από την Νομική Σχολή και το Τμήμα Ιατρικής του Αριστοτελείου Πανεπι-στημίου Θεσσαλονίκης (στο πλαίσιο προγράμματος ΑΡΙΣΤΕΙΑ ΙΙ, που συγχρηματοδοτείται από την Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας και την Ευρωπαϊκή Ένωση), σε συνεργασία με τον Όμιλο Μελέτης Ιατρικού Δικαίου και Βιοηθικής. Το Συνέδριο πραγματοποιήθηκε από τις 11 ως τις 13 Δεκεμβρίου 2014 στο Συνεδριακό Κέντρο της Τράπεζας Πειραιώς (Κατούνη 12 – 14), στη Θεσσαλονίκη. Συμμετείχαν διεθνούς φήμης νομικοί, γιατροί, ψυχολόγοι, κοινωνιολόγοι, καθηγητές ανθρωπολογίας, οικονομολόγοι και υπεύθυνοι για τη στρατηγική στην ανθρώπινη αναπαραγωγή και την εμβρυολογία, από πολλές ευρωπαϊκές χώρες, προκειμένου, με διεπιστημονικό τρόπο, να αναδειχθούν τα ιδιαίτερα πολύπλοκα νομικά, ηθικά, κοινωνικά και ιατρικά προβλήματα που έχει προκαλέσει η εφαρμογή των μεθόδων της ιατρικά υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Τα θέματα που απασχόλησαν το συνέδριο ήταν πολλά. Αν πρέπει ο δότης του γεννητικού υλικού να μένει ανώνυμος ή αν αντίθετα το παιδί έχει δικαίωμα να γνωρίζει τις ρίζες του, αν επιτρέπεται η μεταθανάτια γονιμοποίηση ή η παρένθετη μητρότητα και υπό ποιες προϋποθέσεις, αν μπορεί ένα μοναχικό άτομο ή ένα ομόφυλο ζευγάρι να προσφεύγει σε μεθόδους ιατρικά υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, αν μπορεί η εφαρμογή μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής σε μια χώρα να δημιουργεί συγγενικούς δεσμούς σε μια άλλη χώρα όπου οι συγκεκριμένες μέθοδοι έχουν απαγορευθεί και πολλά άλλα. Το σύνολο των εισηγήσεων καθώς και η συζήτηση που πραγματοποιήθηκε έχουν αναρτηθεί στον ιστότοπο: repro.law.auth.gr

Protection of sensitive personal health data in biomedical research

Η ταχύτατη εξέλιξη που σημειώνεται στο χώρο της βιοιατρικής επιστήμης τα τελευταία χρόνια, έχει γεννήσει μια σειρά από βιοηθικούς και νομικούς προβληματισμούς αναφορικά με την εξισορρόπηση της προστασίας θεμελιωδών δικαιωμάτων, αφενός της προάσπισης της ελευθερίας της έρευνας και αφετέρου της κατοχύρωσης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και του πληροφοριακού του αυτοκαθορισμού. Μπορεί στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο σκηνικό έρευνα και άτομο να συμπορευτούν αρμονικά, δίχως η άσκηση των δικαιωμάτων της μίας να βλάπτει την άσκηση των δικαιωμάτων του άλλου; Ποιος είναι ο ρόλος που καλείται να διαδραματίσει ο σύγχρονος νομοθέτης έτσι ώστε να διασφαλίσει την ανωτέρω εξισορρόπηση και πόσο «ευαίσθητα» είναι τα ευαίσθητα δεδομένα της υγείας του ατόμου απέναντι σε προσβολές από τρίτους; Οι πληθυσμιακές βιοτράπεζες, έτσι όπως λειτουργούν εδώ και δεκαετίες σε χώρες της Ευρώπης αποτελούν ένα ιδανικό «κοινωνιολογικό εργαστήριο», εντός του οποίου επιχειρείται να δοθούν απαντήσεις όχι μόνο στα ανωτέρω ερωτήματα αλλά και σε άλλα όπως τα ζητήματα της κυριότητας των ιστών, του μοντέλου συναίνεσης που απαιτείται για τη σύννομη διεξαγωγή της έρευνας εντός των βιοτραπεζών, της εμπιστευτικότητας, των δεδομένων των δοτών, αλλά και της σημασίας της καλλιέργειας της εμπιστοσύνης ανάμεσα στους ερευνητές και τη λοιπή κοινωνία, ώστε να προαχθεί η ερευνητική δραστηριότητα προς όφελος όλων των εμπλεκομένων πλευρών.

Medically assisted reproduction and alternative family models

Έμμεση συνέπεια της υποβοηθούμενης ανα­παραγωγής, και ιδίως της εξωσωματικής γονι­μοποίησης, είναι ότι μέσω αυτής πολλα­πλασιάζονται τα -τεχνικά εφικτά- οικογενειακά σχήματα. Για παράδειγμα, άγαμοι μόνοι άνδρες μπορούν να αποκτήσουν ένα παιδί με ξένα ωάρια και με μια παρένθετη μητέρα, χήροι άνδρες και χήρες γυναίκες μπορούν να αποκτήσουν παιδί με το κρυοουντηρημένο γεννητικό υλικό του νεκρού ήδη συντρόφου τους, υπερήλικα άτομα μπορούν επίσης να αποκτήσουν παιδιά με ξένο γεννητικό υλικό ή παρένθετη μητέρα, ενώ στην τεκνοποιία μπορούν πια να στοχεύουν και τα ομόφυλα ζευγάρια. Οι δυνατότητες αυτές προξενούν βέβαια μια αμηχανία στην κοινωνία, δηλαδή δεν είναι όλες τους κοινωνικά αποδεκτές, και το ίδιο συμβαίνει και με το δίκαιο, που διστάζει να αποδεχτεί και να ρυθμίσει ορισμένες από αυτές, για παράδειγμα απαγορεύει, ακόμη τουλάχιστον, την πρόσβαση στην υπο­βοηθούμενη αναπαραγωγή των ομόφυλων ζευγαριών. Εξάλλου, οι επιμέρους μέθοδοι της τεχνητής αναπαραγωγής δημιουργούν και άλλα ζητήματα, όπως λχ. αυτό της δυνατότητας της αξιοποίησης της τεχνητής γονιμοποίησης από άτομα που στερούνται την ελευθερία τους γιατί βρίσκονται στη φυλακή, ή της δυνατότητας να κάνει άμβλωση η παρένθετη μητέρα, που συμφώνησε με κάποιους άλλους να γεννήσει για λογαριασμό τους. Πρέπει η κοινωνία και το δίκαιο να αποδεχτούν αυτές τις δυνατότητες; Και μήπως οι νομικοί οφείλουμε να ξανασκεφτούμε και να αναθεωρήσουμε ακόμη και έννοιες όπως η αιμομιξία ή τα κωλύματα του γάμου; Σ' αυτά και σε άλλα συναφή ερωτήματα φιλοδοξούν να απαντήσουν οι εισηγήσεις που δημοσιεύονται στο παρόν τεύχος.

DNA analysis and litigation practice

Η ανάλυση του γενετικού υλικού τα τελευταία χρόνια έχει αλλάξει σημαντικά την αποδεικτική διαδικασία τόσο στην αστική δίκη, κυρίως σε ό,τι αφορά την αναγνώριση της πατρότητας, όσο και στην ποινική διαδικασία για την ταυτοποίηση πιθανών ενόχων ή τον αποκλεισμό υπόπτων. Η ανάλυση αυτή συνδέεται ωστόσο με σειρά ερωτημάτων, που σχετίζονται αφενός με την αξιοπιστία των εξετάσεων και τη δεσμευτικότητά τους για το δικαστήριο και αφετέρου με τον υποχρεωτικό ή προαιρετικό τους χαρακτήρα και τη δυνατότητα βίαιης απόσπασης γενετικού υλικού με στόχο την πραγματοποίησή τους. Παράλληλα, τα γενετικά δεδομένα παρουσιάζουν ορισμένες ιδιαιτερότητες, οι οποίες πολλα­πλασιάζουν τους κινδύνους και την προσβολή δικαιωμάτων που ενέχει (σχεδόν) σε κάθε περίπτωση η επεξεργασία των δεδομένων ενός προσώπου: πρόκειται για δεδομένα που αποκτώνται μέσω της ανάλυσης απειροελάχιστου γενετικού υλικού, δεν υπόκεινται σε μεταβολή ή διόρθωση, συχνά είναι άγνωστα στον ίδιο τον φορέα τους, ενώ είναι κρίσιμα για την ίδια τη ζωή του αλλά και το μέλλον του. Από τις γενετικές εξετάσεις προκύπτει μια εικόνα του προσώπου που δεν αφορά μόνο το παρόν αλλά ταυτόχρονα το παρελθόν και το μέλλον του, καθώς μπορεί να αποκαλύψει πχ. την προδιάθεση για ανάπτυξη ορισμένων ασθενειών. Πρόκειται δυνάμει για ένα «μελλοντικό ημερολόγιο».

Medical services in times of economic crisis

Το θέμα της παροχής ιατρικών υπηρεσιών σε περίοδο οικονομικής κρίσης παρουσιάζει στην παρούσα συγκυρία που βρίσκεται η χώρα μας ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Αντί για τόνωση του κοινωνικού κράτους σε τομείς ζωτικούς για την ύπαρξη των πολιτών, όπως αυτός της υγείας, οι δραστικές περικοπές στις σχετικές παροχές φαίνεται να έχουν σοβαρές συνέπειες, που είναι δύσκολο ακόμη να προβλεφθούν αλλά και να αναταχθούν στο χρόνο. Ποιοι και πόσο πλήττονται; Ποιες είναι ακριβώς οι συνέπειες αυτής της κρίσης στο χώρο της υγείας; Τι οδήγησε εκεί και ποιες οι υπερβολές του παρελθόντος; Υπάρχει λύση στα προβλήματα και ποιος θα έπρεπε να είναι ειδικότερα ο ρόλος της ιατρικής κοινότητας; Αυτά είναι ορισμένα από τα καίρια ερωτήματα στα οποία προσπαθούν να απαντήσουν οι εισηγήσεις που δημοσιεύονται σε αυτό το τεύχος.

MEDICALLY ASSISTED REPRODUCTION: 10 years of application of Law 3089/2002

Ο ν. 3089/ 2002 αποτέλεσε πραγματική τομή στο χώρο του οικογενειακού δικαίου. Ένας νόμος νεωτερικός, που επαναπροσδιόρισε την έννοια της οικογένειας και του περιεχομένου των συγγενικών δεσμών και ενσωμάτωσε στο χώρο του Δικαίου τις εξελίξεις της βιοτεχνολογίας και της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Για πρώτη φορά αντιμετώπισε θέματα όπως η εξωσωματική και μεταθανάτια γονιμοποίηση ή η παρένθετη μητρότητα. Για πρώτη φορά ρύθμισε ζητήματα που σχετίζονται με την ηλικία των ατόμων τα οποία επιθυμούν να αξιοποιήσουν τις μεθόδους της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, με την επιλογή του φύλου του παιδιού που θα γεννηθεί, με τη διενέργεια επιστημονικής έρευνας στο πλεονάζον γεννητικό υλικό, με την αναπαραγωγική και θεραπευτική κλωνοποίηση. Ο νόμος αυτός υιοθετήθηκε βέβαια στη χώρα μας με κάποια χρονική καθυστέρηση, καθώς άλλα ευρωπαϊκά κράτη είχαν διαμορφώσει σχετική νομοθεσία ήδη από τη δεκαετία του 1980. Η καθυστέρηση όμως αυτή έδωσε στον Έλληνα νομοθέτη τη δυνατότητα να αξιολογήσει τις διαφορετικές ευρωπαϊκές νομοθεσiες και να επιλέξει μεταξύ ήδη διαμορφωμένων δικαιϊκών συστημάτων. Υιοθέτησε έτσι μια νομοθεσία φιλελεύθερη και σε πολλά σημεία ριζοσπαστική, χρησιμοποιώντας ως αφετηρία το άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγματος και προσδιορίζοντας τις τελικές του επιλογές με βάση τις δεσμεύσεις που προκύπτουν από τη Σύμβαση του Οβιέδο. Στο πλαίσιο αυτό προχώρησε, σταθμίζοντας από τη μία το συμφέρον του παιδιού που θα γεννηθεί και τα προβλήματα που θα δημιουργούσε σε αυτό μια απαγορευτική αυστηρή νομοθεσία και από την άλλη τα όρια ανοχής της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας.

Corporal integrity and assisted reproduction - Penal responsibility in therapy

Οι επιπτώσεις που μπορεί να έχει η εφαρμογή των μεθόδων ιατρικής υποβοήθησης της αναπαραγωγής στη σωματική ακεραιότητα της γuναίκας και του παιδιού που πρόκειται να γεννηθεί, αποτελεί ένα αντικείμενο προβληματισμού που κερδίζει ολοένα και περισσότερο έδαφος, ιδιαίτερα ενόψει τηc ευρείας εφαρμογής τoυς. Στην παρούσα μελέτη το θέμα εξετάζεται μεν στο πλαίσιο του γενικού Ποινικού Δικαίου, αλλά πλέον υπό το πρίσμα των διατάξεων του ν. 3305/ 20051 που σε συνδυασμό με το ν. 3089/2002 ρυθμίζουν την εφαρμογή των μεθόδων ιατρικής υποβοήθησης της αναπαραγωγής. Ο ν. 3305/2005, μάλιστα, προβλέπει για πρώτη φορά στη χώρα μας και ειδικές ποινικές κυρώσεις για τους παραβάτες. Στο παρόν κείμενο επιχειρείται μια ανάλυση των ειδικών αυτών διατάξεων, στο μέτρο που αφορούν στο έννομο αγαθό της σωματικής ακεραιότητας, αλλά και μια de lege ferenda ερμηνευτική προσέγγιση που μπορεί να εξασφαλίσει την προσήλωση στις βασικές αρχές του Ποινικού Δικαίου.

HUMAN REPRODUCTION: Human autonomy and its limits

Τι ακριβώς είναι η ανθρώπινη αναπαραγωγή; Ένα απλό ένστικτο ή μία θεμιτή επιθυμία; Και πώς την αντιμετωπίζει το δίκαιο; Ως μία «ελευθερία» ή ως ένα «δικαίωμα»; (...) Η ιδιωτική αυτονομία είναι μία έννοια ηθική, πολιτική και νομική, ενώ η ανθρώπινη αναπαραγωγή είναι καταρχήν μία βιολογική λειτουργία, η οποία ασφαλώς προϋπήρξε της ηθικής, της πολιτικής και του δικαίου (...) Για ποιο λόγο σε αντίθεση με τη φυσική αναπαραγωγή στην τεχνητή αναπαραγωγή το δίκαιο επιθυμεί να παρεμβαίνει; Τούτο οφείλεται άραγε στο ότι οι μέθοδοι υποβοηθούμενης αναπαραγωγής έβγαλαν την αναπαραγωγή από το στενό ιδιωτικό χώρο του ανθρώπου αφήνοντας έτσι περισσότερο ζωτικό χώρο στο δίκαιο να παρεμβαίνει ή στο ότι πράγματι υπάρχει ανάγκη ρυθμιστικής παρέμβασης του δικαίου; Και αν συμβαίνει το δεύτερο, με βάση ποια κριτήρια τίθενται  φραγμοί από το δίκαιο; Με αυστηρά νομικά κριτήρια ή και με εξωνομικά (κοινωνικά, οικονομικά, ηθικά); Και πώς διαμορφώνεται η κατάσταση πάνω στο θέμα αυτό σε άλλα ευρωπαϊκά νομικά συστήματα; Σε αυτά και άλλα παρόμοια ερωτήματα επιχειρεί να απαντήσει το βιβλίο και προπάντων να αποσαφηνίσει ποια κομμάτια της ανθρώπινης αναπαραγωγής ανήκουν στην ιδιωτική σφαίρα και καθορίζονται από την ιδιωτική αυτονομία και ποια κομμάτια αυτής ανήκουν στη δημόσια σφαίρα και μπορούν να είναι αντικείμενο ετερόνομης ρύθμισης.

Synthetic life, bioethics and law

Το καλοκαίρι του 2010 ο διάσημος σήμερα επιστήμονας Craig Venter και η ομάδα του ανακοίνωσαν στο περιοδικό Science ότι πέτυχαν να δημιουργήσουν «συνθετική ζωή», δηλαδή ένα συνθετικό βακτήριο που προέκυψε από την τοποθέτηση τεχνητού DNA σε ένα άλλο βακτήριο.
Πρόκειται όμως πράγματι για “συνθετική ζωή”, δηλαδή για απομίμηση της φυσικής ζωής, που απλώς παράγεται με τεχνητά μέσα; Με άλλα λόγια, μπορούμε πλέον να δημιουργήσουμε de novo ανθρώπινη ζωή στο εργαστήριο; Τι ακριβώς είναι αυτό που κατόρθωσε η ομάδα του Venter, ποια σημασία έχει για την επιστήμη, τι κινδύνους εγκυμονεί, ποια οφέλη για την ανθρωπότητα μπορεί να έχει, και με ποια κοινωνικά προβλήματα και βιοηθικά διλήμματα συνδέεται; Τέλος, ποια είναι η στάση που θα πρέπει να κρατήσει το δίκαιο μπροστά στα επιμέρους ζητήματα που θα εμφανιστούν ενόψει του νέου αυτού επιτεύγματος; Πώς θα καταφέρει να βρει τη χρυσή τομή ανάμεσα στην ελευθερία της έρευνας, την οικονομική ελευθερία και το σεβασμό της ανθρώπινης αξίας;
Πρόκειται για κρίσιμα ερωτήματα-παραμέτρους ενός νέου πολύπλοκου θέματος, που σχετίζεται με τη ραγδαία πρόοδο της βιοτεχνολογίας και που απαιτεί διεπιστημονικές προσεγγίσεις στο πλαίσιο ενός ευρύτερου διαλόγου χωρίς φοβικά συμπλέγματα αλλά και με περίσκεψη.

Clinical studies on humans

Το θέμα των κλινικών δοκιμών στον άνθρωπο είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Τούτο οφείλεται πρώτα απ' όλα στο γεγονός ότι αφορά πειράματα που γίνονται σε εθελοντές, για να δοκιμαστεί η αποτελεσματικότητα των νέων ιατρικών μεθόδων και φαρμάκων, δεδομένο που από μόνο του θέτει μια σειρά καίριων ιατρικών, ηθικών και νομικών ζητημάτων. Από την άλλη πλευρά, η πρόοδος της ιατρικής σε συνδυασμό με αυτήν των βιολογικών επιστημών τροφοδοτεί ολοένα και περισσότερο την τάση για γρήγορες διαδικασίες δοκιμών και έγκρισης των νέων φαρμάκων, γεγονός που μπορεί να εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους τόσο για τους εθελοντές όσο και για τους ασθενείς γενικότερα. Πρόκειται για κρίσιμες παραμέτρους ενός πολύπλοκου προβλήματος η διεπιστημονική προσέγγιση του οποίου καλείται να οδηγήσει σε αξιόπιστες λύσεις με κατευθυντήριο οδηγό την προστασία της υγείας και της ζωής του ανθρώπου.

 

 

Criminal Law and Bioethics

Τα ταχύτατα βήματα προόδου της ιατρικής και βιολογικής έρευνας διανοίγουν πλέον νέες δυνατότητες διάγνωσης και θεραπείας ασθενειών, οι οποίες μέχρι πρόσφατα δεν μπορούσαν να διαγνωστούν και να αντιμετωπιστούν επαρκώς. Οι νέες μέθοδοι αντιμετώπισης θέτουν όμως και ορισμένα ηθικά ζητήματα, τα οποία απασχολούν την κοινωνία, την πολιτική και το νομοθέτη. Στο ποινικό δίκαιο πρέπει τελικά να ληφθεί προπάντων η εγκληματοπολιτική απόφαση, αν συγκεκριμένες συμπεριφορές που αξιολογούνται ως αντίθετες προς την ηθική, θα πρέπει να τεθούν υπό την απειλή δικαστικής ποινής, αν θα πρέπει δηλαδή να θεσπιστούν αντίστοιχες νομοτυπικές υποστάσεις εγκλημάτων.

Stem cells

Οι ειδήσεις σχετικά με την αξιοποίηση των βλαστοκυττάρων στις ιατρικές θεραπείες είναι στις μέρες μας καταιγιστικές. Πληροφορούμαστε ότι στην Αγγλία έχει παραχθεί από τα βλαστοκύτταρα αίμα, στην Ιαπωνία έχουν παραχθεί οστά, και βέβαια εξακολουθεί να υποστηρίζεται ότι με τη χρήση των βλαστοκυττάρων θα μπορούν να αντιμετωπίζονται σοβαρές ασθένειες όπως το Parkinson, τα καρδιαγγειακά νοσήματα ή ο διαβήτης. Είναι άραγε οι πληροφορίες αυτές βάσιμες; Από πού μπορούμε να προμηθευόμαστε βλαστοκύτταρα, κάτω από ποιες συνθήκες λειτουργούν σήμερα οι τράπεζες βλαστοκυττάρων, και ποια είναι τα ηθικής τάξης προβλήματα που συνδέονται με τη σχετική έρευνα ή την κατοχύρωση της ευρεσιτεχνίας σ’ αυτό το χώρο; Πρόκειται για κρίσιμα ερωτήματα που, σε συνδυασμό και με πολλά άλλα, αναδεικνύουν την πολυπλοκότητα του όλου ζητήματος, καθώς και την ανάγκη να έχουμε σ’ αυτά αξιόπιστες και εξειδικευμένες, ιδίως, απαντήσεις.

Transplantations

Το πρόβλημα των μεταμοσχεύσεων βρίσκεται στη σύγχρονη εποχή σ’ ένα σημείο κρίσιμης καμπής. Οι ραγδαίες εξελίξεις της βιοϊατρικής δημιουργούν ελπίδες για ένα εντελώς νέο τοπίο στο κοντινό μέλλον, αλλά φαίνεται να συντηρούν παράλληλα και την επιφυλακτικότητα απέναντι στη δωρεά οργάνων. Όσο η ανάγκη ανθρώπινων μοσχευμάτων συνεχίζει να υπάρχει, η επιτυχημένη αντιμετώπιση του προβλήματος θα αποτελεί ένα στοίχημα που πρέπει να εξισορροπήσει αντικρουόμενα συμφέροντα δοτών και ληπτών, να σεβαστεί βαθιά ριζωμένες ηθικοφιλοσοφικές πεποιθήσεις των κοινωνών, να διασφαλίσει τη λειτουργία ενός αξιόπιστου και δίκαιου συστήματος, ώστε τα μοσχεύματα να καταλήγουν κατά τρόπο διαφανή σ’ εκείνους που τα έχουν πράγματι ανάγκη, και να επιτύχει, τέλος, την αποτελεσματική καταπολέμηση του διεθνούς πλέον φαινομένου της εμπορίας οργάνων.

Genetically Modified Organisms

Σήμερα η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει μια κρίση, άγνωστης μέχρι στιγμής έκτασης. Πρόκειται για τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς. Οι σχετικές επιστημονικές ανακαλύψεις έγιναν τις δεκαετίες του ’50, ’60 και ’70 του περασμένου αιώνα. Έκτοτε είχαμε τεχνικές και τεχνολογικές βελτιώσεις που οδήγησαν στη δυνατότητα να επεμβαίνουμε στα γονίδια των οργανισμών και να τροποποιούμε τις λειτουργίες τους. Το θέμα έχει πάρει παγκοσμίως και πολιτικές διαστάσεις, με κομματικές τοποθετήσεις υπέρ, αλλά κυρίως κατά των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών.

Biolaw, Vol. I: The Person

Η αλματώδης ανάπτυξη μιας τεχνολογίας αιχμής για τη διαχείριση του φαινομένου της ζωής σε πολλά επίπεδα ήταν επόμενο να επηρεάσει το δίκαιο. Το αποτέλεσμα δεν είναι απλώς η εντατική παραγωγή ειδικών κανόνων (διεθνών, υπερεθνικών και εθνικών), με στόχο να ρυθμισθούν οι σύγχρονες εφαρμογές των βιολογικών επιστημών. Είναι ίσως κάτι παραπάνω: η βαθμιαία διαμόρφωση ενός νέου κλάδου, που έχει αρχίσει να περιγράφεται ως «βιοδίκαιο». Στη μελέτη αυτή επιχειρείται μια συστηματική παρουσίαση της θεματολογίας του βιοδικαίου, τώρα που οι βασικές επιλογές του νομοθέτη και της νομολογίας δείχνουν να αποκρυσταλλώνονται. «…Η αποσπασματικότητα των κανόνων Δικαίου που έχουν καταλάβει χώρους της Βιοηθικής έπρεπε κάποτε να ξεπερασθεί στο επίπεδο της θεωρητικής σύνθεσης, έστω και αν δεν έχει ακόμα ξεπερασθεί -ή δεν προβλέπεται καν το ξεπέρασμά της σε κάποιο ορατό μέλλον- στο επίπεδο των θετικών κανόνων. Η αποσπασματικότητα, έστω και αν είναι αναπόφευκτη, πάντως βλάπτει και την ερμηνευτική επεξεργασία και τη νομοθετική συμπλήρωση των κανόνων του Δικαίου…». (από τον πρόλογο του Γ. Κουμάντου)

The man who suffers: Pain in Medicine, Law and Literature

Στο τεύχος αυτό περιλαμβάνονται οι εισηγήσεις και οι παρεμβάσεις που παρουσιάστηκαν στην επιστημονική εκδήλωση με το ομώνυμο θέμα, η οποία συνδιοργανώθηκε από τον Όμιλο Μελέτης Ιατρικού Δικαίου και Βιοηθικής και το Δίκτυο του ΑΠΘ «Σύγχρονη Ιατρική Πράξη, Βιοϊατρική και Δίκαιο».

Human Reproduction and Civil Medical Liability

Σε αυτό το τεύχος συνοψίζονται απόψεις και τεκμηριώσεις για τα σημαντικότερα γενικά ζητήματα της αστικής ευθύνης του γιατρού στην Ελλάδα, όπως το επιτρεπτό των διάφορων εφαρμογών της ιατρικά υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, η ευθύνη του γιατρού για την πρόκληση βλάβης της υγείας του παιδιού ή της μητέρας, και η ευθύνη για παραλείψεις κατά τον προγεννητικό έλεγχο.

Euthanasia

Στο τεύχος αυτό συνοψίζονται οι εισηγήσεις και οι παρεμβάσεις που παρουσιάστηκαν στην επιστημονική ημερίδα με γενικό θέμα την «Ευθανασία», η οποία συνδιοργανώθηκε από τον Όμιλο Μελέτης Ιατρικού Δικαίου και Βιοηθικής και το Δίκτυο του ΑΠΘ «Σύγχρονη Ιατρική Πράξη, Βιοϊατρική και Δίκαιο».

Biotechnology Issues - Cloning

Στο τεύχος αυτό δημοσιεύονται, όπως παρουσιάστηκαν, οι εισηγήσεις της εκδήλωσης που συνδιοργάνωσαν η Επιτροπή Βιοηθικής και Δικαίου της ESHRE, το Δίκτυο του ΑΠΘ «Σύγχρονη Ιατρική Πράξη, Βιοϊατρική και Δίκαιο» και ο Όμιλος Μελέτης Ιατρικού Δικαίου και Βιοηθικής. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται οι παρεμβάσεις που έγιναν στην εκδήλωση και, τέλος, προστίθενται τρεις μελέτες σε ζητήματα σχετικά με το κεντρικό θέμα.

The New Code of Medical Ethics (n. 3418/2005): Basic settings (legal, medical and sociological approach)

Το τεύχος αυτό είναι το πρώτο της σειράς «Δημοσιεύματα Ιατρικού Δικαίου και Βιοηθικής», στην οποία εκδίδονται οι εισηγήσεις των επιστημονικών εκδηλώσεων του Ομίλου Μελέτης Ιατρικού Δικαίου και Βιοηθικής. Στο τεύχος αυτό δημοσιεύονται οι εισηγήσεις της εναρκτήριας εκδήλωσης του Ομίλου με το ομώνυμο θέμα.